جێبەجێکردنی شێوازەکانی گفتوگۆ و نێوەندگیریی تایبەت بە کەشوهەوا لە رووی کردارییەوە

لە حەویجە، گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەریی نەرێنی لەسەر بەردەستبوونی ئاو هەبووە. گفتوگۆیەکە تیشکی خستە سەر ئەو گوشارە زیادەی لەسەر سەرچاوەکانی ئاو دروست بووە، هەروەها لە نەبوونی رێککەوتنی دادپەروەرانە و هاوسەنگ بۆ بەڕێوەبردن، دابەشکردن و هاوبەشیکردنی ئاوی کۆڵییەوە. هاوکات، باسمان لەو بێ متمانەییە کرد کە خەڵك لە بەرامبەر دامودەزگە و دەسەڵاتداراندا هەیانە، یان ئەو بێ متمانەییەی کە لە نێوان خودی کۆمەڵانی خەڵکدا هەیە، لەگەڵ ئەو سەرپێچییانەی کە دەکرێن، وەک دانانی پەمپی ئاوی نایاسایی (مزەخە). کۆبوونەوە و گفتوگۆکان رێگەیان بە لایەنە پەیوەندیدارە جیاوازەکان دا بۆچوون و خاڵی جێی بایەخی خۆیان تاوتوێ بکەن و لە کۆتاییدا بگەنە رێککەوتنێک بۆ هاوبەشیکردنی ئاو.

لە بەسرە، کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا بوونەتە هۆی ئاوارەبوون و کۆچکردن. لەدەستدانی بژێوی، زیادبوونی کێبڕکێ لەسەر سەرچاوە کەمەکان و زیادبوونی گوشار لەسەر خزمەتگوزارییەکان بەهۆی کۆچی نێوخۆیی و ئاوارەبوونەوە، لەگەڵ لاوازیی توانای حکومەت، نزمیی ئاستی متمانە بە دەسەڵاتداران و نەبوونی میکانیزمی چارەسەرکردنی ململانێ، بووە هۆی دروستبوونی ناکۆکی لەنێوان ئاوارەکان و خەڵکی خانەخوێ لە زوبێر (گەڕەکی فیزا). بەو پێیەش، گفتوگۆ بۆ چارەسەرکردنی ململانێکان بوو لەسەر سەرچاوەکان، جیاوازیی دابونەریتی خێڵەکی/کولتووری و میکانیزمەکانی چارەسەرکردنی ململانێ.

لە کەلار، کە ناوچەیەکە لە باکووری رۆژهەڵاتی هەرێمی کوردستان و گرژی و ململانێی درێژخایەنی تێدایە، چەندین گوند رووبەڕووی کەمئاوییەکی سەخت بوونەتەوە. بۆ ساڵانێک، ناکۆکی لەسەر کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو، سەرپێچی لە بەکارهێنانی ئاو و پێشێلکاری لە دابەشکردنی بەشەئاو بەدرێژایی کەناڵی ئاویی باڵاجۆ، دوژمنایەتییەکانی قووڵتر کردووەتەوە و بووەتە هۆی زیادبوونی ناکۆکی و بێمتمانەیی. نەبوونی ئاو وایکردووە خەڵک ماڵەکانیان بەجێبهێڵن. گۆڕانی کەشوهەوا بووەتە هۆی زیادبوونی شەپۆلەکانی گەرما و کەمبوونەوەی بارانبارین، کە ئەمەش زیاتر بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ئاو. بۆیە، پێویستیی کەمکردنەوەی گرژییەکان و زیادکردنی هاوئاهەنگی لەنێوان گوندەکانی سەر کەناڵی ئاویی باڵاجۆ، پەلەی زیاتری لێ دەکرێت. پرۆسەی گفتوگۆەکە تیشکی خستە سەر کەمکردنەوەی گرژییەکان و زیادکردنی هاوئاهەنگی لەنێوان گوندەکانی سەر کەناڵی ئاویی باڵاجۆ.

لە تەلەعفەر، گۆڕانی کەشوهەوا ئاڵنگارییەکانی پەیوەست بە سەرچاوەکانی ئاوی زیاتر کردووە. لە گفتوگۆیەکەدا تیشک خرایە سەر ئەو گوشارە رۆژ لەدوای رۆژ زیاترەی لەسەر ئەم سەرچاوانە هەیە، لەگەڵ نەبوونی رێککەوتنی دابەشکردنی دادپەروەرانە و بەڕێوەبردنی کارای سەرچاوەکان. سنوورداریی متمانە بە دەسەڵاتە خۆجێیەکان و لاوازیی توانای حکومەت، بارودۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە. گفتوگۆیەکە بەتایبەتی تیشکی خستە سەر رێگریکردن لە ململانێ، بە ئامانجی دەستنیشانکردن و کەمکردنەوەی ئەو ململانێ شاراوانەی کە لە ئەنجامی تێکەڵبوونی گۆڕانی کەشوهەوا، بیری ئاوی نایاسایی (کە بۆ خۆگونجاندن بەکاردێن) و قۆرخکردنی سەرچاوەکانی ئاوەوە سەر هەڵدەدەن.

ئەم نموونەیەی خوارەوە کورتەیەک دەخاتەڕوو کە چۆن گفتوگۆ دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕینی تێڕوانینەکان لەنێوان کۆمەڵگەکان و دەستنیشانکردنی ئاڵنگارییە هاوبەشەکان.

جووتیاران لە پارێزگاکانی زیقار و میسان رووبەڕووی شەپۆلی گەرما و کەمئاویی بەردەوام دەبنەوە، کە بووەتە هۆی پووچبوونی بەروبوومی کشتوکاڵی و لەناوچوونی ئاژەڵەکانیان. زۆر لە جووتیارە گەنجەکان کێڵگەکانیان بەجێدەهێڵن و کۆچ دەکەن بۆ شارە گەورەکانی وەک بەسرە، لەوێش لە نیشینگەی نافەرمیدا نیشتەجێ دەبن، دەستیان بە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان یان هەلی کار ناگات و مەترسیی ئەوەیان لەسەرە کە لە کاری ئابووریی نایاسایی یان توندوتیژیدا تێوەبگلێن. ئەم بەشاریبوونە (باژێڕیبوونە) گوشار لەسەر خزمەتگوزارییە خۆجێیەکان دروست دەکات و گرژیی نێوان دانیشتووانی تازە و خەڵکی خانەخوێدا زیاتر دەکات، کە زۆرجار بۆ توندوتیژی پەرەدەسێنێت. حکومەتە خۆجێیەکانیش بەهۆی نزمیی ئاستی متمانە و سنوورداریی میکانیزمەکانی چارەسەرکردنی ململانێ، بە زەحمەت دەتوانن کۆنترۆڵی بکەن.

ئێمە بە گوێگرتن لە پێداویستییەکانی دانیشتووانی تازە و کۆمەڵگە میواندارەکان دەستمانپێکرد. دانیشتنی جیاواز ئەنجامدران کە تێیدا ئەندامانی هەردوو گرووپ توانییان ئەزموون، پێداویستی و سکاڵا و گلەییەکانیان باس بکەن. زوو دەرکەوت کە هەریەکەیان ترس و نیگەرانیی تایبەت بە خۆیان هەیە. کۆمەڵگە میواندارەکان دانیشتووە تازەکانیان بەوە تۆمەتبار دەکرد کە ململانێی هۆزەکی و تاوان بۆ شارەکەیان دەهێنن. دانیشتووە تازەکانیش باسیان لەوە دەکرد کە رووبەڕووی جیاکاری و توندوتیژی دەبنەوە.

وەک هەنگاوی دواتر، ئێمە گفتوگۆمان لەنێوان کۆمەڵانی جیاوازی خەڵکدا لەسەر چەندین بابەتی جۆراوجۆر رێکخست، کە بە شێوەیەکی سەرەکی تیشکی خستە سەر ترس و نیگەرانییە تاکەکەسی و گشتییەکان، بەڵام هاوکات کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و چۆنیەتیی پشتیوانیکردنی دیدگایەکی هاوبەش بۆ ئەم پرسانەش تاوتوێکران. بنەمای ئەم شێوازە لەسەر ئەو گریمانەیە بوو کە گفتوگۆ دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ زاڵبوون بەسەر هەستی رقوکینەدا، تێگەیشتن لە دیدگا جیاوازەکان زیاتر بکات و هانی لەیەک فێربوون بدات. لە رێگەی گفتوگۆیەوە، بوار بە بەشداربووان دەدرێت بۆ ئەوەی بەرەو تێگەیشتنێکی هاوبەش کاربکەن، وێنە سواوەکان (صور نمطية) بشکێنن و پەیوەندیی واتادار دروست بکەن.

ئەم رەوشە لەنێو بەشداربووانی گفتوگۆیەکە لە زوبێریش بەدی دەکرا. لەکاتی گفتوگۆیەکەدا، هەردوو گرووپ دەستیانکرد بە دەستنیشانکردنی پێداویستی و مەترسییە هاوبەشەکانی بژێوییان، وەک نەبوونی خزمەتگوزاری، بێکاری و رفاندنی منداڵان لە قوتابخانە. هەروەها بەشداربووان دانیان بەوەدا نا کە گۆڕانی کەشوهەوا ئاڵنگارییەکی هاوبەشە کە پووچبوونی بەروبوومی کشتوکاڵی و کەمئاوی زیاتر دەکات و پێویستی بۆ کارەبا زیاد دەکات، بەتایبەتی بۆ فێنککەرەوە لە مانگە گەرمەکاندا. لە کۆتاییدا، ژنانی هەردوو کۆمەڵە خەڵکەکە باسیان لە زیادبوونی هەڕەشەی توندوتیژیی لەسەر بنەمای رەگەز کرد و ئاماژەیان بەوەدا کە ئەم زیادبوونەی توندوتیژیە پەیوەندی بە لەدەستدانی بژێوی بەهۆی کەشوهەوا و نەبوونی ئاسۆیەکی روون بۆ داهاتووەوە هەیە.

ئەمەی خوارەوە نموونەیەک لە شێوازێکی یەکگرتوو دەخاتەڕوو کە نیگەرانییەکانی کەشوهەوا  و ژینگە دەخاتە نێو پڕۆسەی گفتوگۆ و نێوەندگیری، بەمەش پەیوەندییەکانی نێو کۆمەڵگە باشتر دەکات و کۆتایی بە سەرپێچی و زێدەڕۆیی دەهێنێت.

لە حەویجە، گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەریی نەرێنی لەسەر بەردەستبوونی ئاو هەبووە. گفتوگۆیەکە تیشکی خستە سەر ئەو گوشارە زیادەی لەسەر سەرچاوەکانی ئاو دروست بووە، هەروەها لە نەبوونی رێککەوتنی دادپەروەرانە و هاوسەنگ بۆ بەڕێوەبردن، دابەشکردن و هاوبەشیکردنی ئاوی کۆڵییەوە. هاوکات، باسمان لەو بێمتمانەییە کرد کە خەڵك لە بەرامبەر دامودەزگە و  دەسەڵاتداراندا هەیانە، یان ئەو بێمتمانەییەی کە لە نێوان خودی کۆمەڵانی خەڵکدا هەیە، لەگەڵ ئەو سەرپێچییانەی کە دەکرێن، وەک دانانی پەمپی ئاوی نایاسایی (مزەخە).

یەکەم هەنگاوی پرۆسەی گفتوگۆکە تیشکی خستە سەر باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان گوندە بەشداربووەکان. لە رێگەی کۆبوونەوە سەرەتاییەکانەوە، متمانە لەنێوان کۆمەڵگەکاندا بنیاتنرایەوە، بێ ئەوەی هێشتا تیشک بخرێتە سەر چارەسەرەکان. دانیشتنەکان بوونە هۆی گۆڕانکاری لە رەفتاردا، چونکە ئەوانەی کاری نایاساییان دەکرد، دەستیانکرد بە بینینی کاریگەریی کردارەکانیان لەسەر ئەوانی دیکە کە دوورتر لە سەرچاوەی ئاوەکە دەژین. بە هاندانی ئەم بەشداربووانە بۆ پەرەپێدانی هاوسۆزیی زیاتر بۆ ئەوانی دیکە، نێوەندگیر/رێکخەری کۆبوونەوە و گفتوگۆکان توانی رەزامەندییان بۆ بەردەوامبوونی پرۆسەکە بەدەستبهێنێت.

پاشان دانیشتنی زیاتر ئەنجامدرا بۆ بیرکردنەوە و داڕشتنی چارەسەر، بە وەرگرتنی رای شارەزایانی تەکنیکی و رێکخەرەکە. لەو بارودۆخانەی کە بەشداربووان هێشتا ناتوانن چارەسەر بۆ کێشەیەکی دیاریکراو پێشکێش بکەن، خستنەڕووی زانیاریی زیاتر و بژاردەی زیاتر بۆ لەبەرچاوگرتن، دەکرێت یارمەتیدەر بێت. لەگەڵ باشتربوونی پەیوەندییەکان، داڕشتنی ئامانجێکی هاوبەش سوودبەخش بوو بۆ بەردەوامبوونی پرۆسەکە. توانادارکردنی بەشداربووان بۆ دۆزینەوەی چارەسەری خۆیان، کاریگەرتر دەرکەوت لەوەی تەنیا یەک چارەسەر پێشکێش بکرێت. بۆیە، کۆتاییهێنان بە زێدەڕۆیی لەنێوان گوندەکاندا، کە دەبێتە هۆی دابەشکردنی نادادپەروەرانەی ئاو، وەک ئامانجێکی هاوبەش بۆ پرۆسەکە دیاریکرا. ئەمەش بووە کارئاسانی بۆ بەشداربوونی لایەنە جیاجیاکانی پرسەکە کە تێیدا چارەسەرێکی هاوبەش پەسەند کرا.

دواتر ئەو دەسەڵاتە خۆجێیانەی کە ئامادەبوون رووبەڕووی سەرپێچییەکان ببنەوە و هاوکاریی کۆمەڵگەکان بکەن، هاتنە نێو پرۆسەکەوە. وەک ئاماژەیەک بۆ ئامادەییان بۆ رێکەوتنێکی هاوبەشی دابەشکردنی ئاو، دەسەڵاتە خۆجێیەکان هەڵمەتێکیان بۆ نەهێشتنی سەرپێچییەکانی بەکارهێنانی نایاسایی ئاوی کەناڵی ئاودێری و پاراستنی سەرچاوە ئاوییە خۆجێیەکان دەستپێکرد. ئەمەش لە بەرامبەردا، یارمەتیدەر بوو بۆ بنیاتنانی متمانە لەنێوان کۆمەڵگەکان و دامودەزگە و دەسەڵاتە خۆجێیەکان.

ئەم شێوازە یەکگرتووە دەریدەخات کە چۆن بنیاتنانی متمانە و کرداری پراکتیکی لەسەر پرسەکانی ژینگە و کەشوهەوا، یەکدی بەهێز دەکەن. بەبێ هەنگاوە سەرەتاییەکانی بنیاتنانی متمانە لەنێوان کۆمەڵگەکان وەک بەشێک لە پرۆسەکە، ئەستەم بوو بە هاوبەشی چارەسەرێک دا بنرێت و پێشکەشی دەسەڵاتە خۆجێیەکان بکرێت. لە بەرامبەریشدا، هەوڵەکانی دەسەڵاتە خۆجێیەکان بۆ نەهێشتنی سەرپێچییەکان، بووە هۆی بنیاتنانی متمانەی زیاتر و رێگەی بۆ چارەسەری داهێنەرانەتری کەمئاوی کە کۆمەڵگەکان رووبەڕووی دەبوونەوە، خۆشکرد.

هەرچەندە پێکەوەبەستنەوەی ئەم ئاستانە زۆرجار زەحمەتە ، بەڵام هەندێک شێوازی کرداری بۆ بەدەستهێنانی ئەم بەستنەوەیە لە خوارەوە خراونەتەڕوو:

• خستنەڕووی کاریگەرییەکانی کەشوهەوا لەسەر کۆمەڵگە خۆجێییەکان وەک بەشێک لە وێنە گەورەکانی وەک ئاسایشی نیشتمانی، ستراتیژییەکانی خۆگونجاندن یان سەقامگیریی ئابووری، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە نیگەرانییە خۆجێییەکان لەگەڵ بەرژەوەندییە نیشتمانی و نێودەوڵەتییەکاندا دەگونجێن. لەگەڵ ئەوەشدا، بەستنەوەی ئەم پرسانە بە بابەتە هەستیارەکانی وەک ئاسایشی نیشتمانییەوە دەکرێت زەحمەت بێت و پێویستی بە مامەڵەیەکی ورد هەیە.
• بە نیشاندانی ئەوەی کە چۆن بیرۆکە و تێڕوانینەکان لەسەر ئاستی خۆجێیی رۆڵیان لە ئامانجە نیشتمانییەکانی کەشوهەوادا هەیە، ئەگەری ئەوە زیاتر دەبێت کە لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئاستی باڵاتر بەشداری بکەن و پابەندیی سیاسی بۆ پشتیوانیکردنی کاری خۆجێیی دروست نیشان بدەن.
• دڵنیابوونەوە لە پێکهاتەیەکی دیمۆگرافیی گشتگیر و نوێنەرایەتیی لایەنە سیاسییە جیاجیاکان، رێگەخۆشکەر دەبێت بۆ هاوسەنگی کە گرنگیی بابەتەکە بۆ لایەنە پەیوەندیدارە نیشتمانییەکان زیاد دەکات و بەشدارییکردن ئاسان دەکات.
• زۆرجار پێویستە کەلێنەکانی نێوان ئاستی خۆجێیی کۆمەڵگە و دامودەزگە حکومییەکان پڕبکرێنەوە. کۆکردنەوەی دامودەزگە حکومییەکان لە مێزی گفتوگۆی فرە ئاستدا و پێشکەشکردنی چارەسەری کاریگەر لە ئاستی خۆجێییەوە، وەک بانگهێشتکردنی لایەنە پەیوەندیدارە خۆجێیەکان یان خستنەڕووی تێڕوانینی گفتوگۆ خۆجێییەکان، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ پڕکردنەوەی کەلێنەکە. ئەم هەوڵانە یارمەتیدەرن بۆ هۆشیارکردنەوەی لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئاستی نیشتمانی لە گرنگیی ئەو چارەسەرانەی کە تاک و لایەنەکان لە بڕیاردان لەسەری بەشدارن و لەسەر ئاستی خۆجێیی دادەنرێت، هەروەها دەتوانن یارمەتیدەر بن لە پڕکردنەوەی کەلێنی نێوان داڕشتنی سیاسەت و جێبەجێکردنی لەسەر ئەرزی واقیع.
• بەشداریپێکردنی نێوەندگیرە متمانەپێکراوەکان، وەک سەرکردە خۆجێیەکان یان رێکخراوە ناحکومییەکان، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ پڕکردنەوەی ئەم کەلێنانە لە رێگەی گەیاندنی نیگەرانییەکان بە نوێنەرایەتیی خەڵکی خۆجێی لەنێو گفتوگۆی ئاستی باڵاتر و پشتگیریکردن لە زیادکردنی شێوازە سەرکەوتووەکانی کارکردن لە دۆخی دیکەدا.
• بەشداریپێکردنی ئاستە جیاوازەکان لە دانانی راسپاردەکان بۆ سیاسەتداڕشتن و بڕیاردان لە رێگەی هەوڵی هاوئاهەنگەوە، پشتیوانی لە گۆڕینەوەی باشترین پراکتیک و چیرۆکە سەرکەوتووەکان دەکات و یارمەتیدەرە بۆ پڕکردنەوەی کەلێنەکانی نێوان سیاسەتی نیشتمانی و جێبەجێکردنی لەسەر ئاستی خۆجێیی، بۆ ئەوەی ستراتیژییە نیشتمانییەکانی ئاسایشی کەشوهەوا لەسەر بنەمای واقیع و ئاڵنگارییە خۆجێییەکان بن و بۆ وەڵامدانەوەیان گونجاو بن.
• هەندێکجار،رەنگە سوودبەخش بێت کە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان راستەوخۆ بەشداریان پێ بکرێت یان لە پشت پەردەوە رۆڵی خۆیان بگێڕن: بەشداریپێکردنی راستەوخۆی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان دەتوانێت سوودبەخش بێت، لە حاڵەتێکدا ئەگەر ئامادەبوونیان متمانەی زیاتر ببەخشێت یان دەرگا بۆ دەستکەوتنی سەرچاوەی زیاتر بکاتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، لە گفتوگۆ هەستیارەکان یان ئەوانەی پشت بە متمانە دەبەستن، رەنگە باشتر بێت لە رۆڵێکی پشت پەردەییدا بمێننەوە کە تێیدا پشتیوانی پێشکەش بکەن بەبێ ئەوەی راستەوخۆ بەشدار بن، ئەمەش بۆ پاراستنی نهێنی و متمانەی خۆجێیی. سەرباری ئەوەش، ئاستی ئەو لایەنانەی لە گفتوگۆدا بەشدارن، دەتوانێت کاریگەری لەسەر حەزی رێکخراوەکان بۆ بەشداریکردن هەبێت؛ هەندێکیان رەنگە رۆڵی سنوورداری وەک راوێژکار یان پشتیوانکاریان پێ باشتر بێت، نەک وەک بەشداربووی راستەوخۆ. گونجاندنی بەشدارییان بەپێی پێداویستی و ئاسوودەیی بەشداربووە خۆجێیەکان، دڵنیایی دەدات کە بەشدارییە نێودەوڵەتییەکان هەم کاریگەرن و هەم لەگەڵ دۆخەکەدا گونجاون.
• لەو بارودۆخانەدا کە رەنگە بەشداربووان دوودڵ بن لە قسەکردنی ئاشکرا لەبەردەم بەرپرسانی ئاستی باڵاتر، رێکخەران دەتوانن شێوازی وەک کۆبوونەوەی داخراو، شاردنەوەی ناسنامە یان گفتوگۆی گرووپی بچووکتر بەکاربهێنن. ئەمە رێگە دەدات بێ ترسان لە لێکەوتەکان، دەنگە خۆجێیەکان ببیسترێن، بەمەش راستگۆیی تێڕوانینەکانی کۆمەڵگە پارێزراو دەبێت.
• رێکخستنی مێزگردی ئاست باڵاتر و لە هەمان کاتدا هەبوونی گفتوگۆی تەکنیکی و کۆبوونەوەی نافەرمی لە ئاستە جیاوازەکاندا، جێبەجێکردنی هەوڵەکانی هاوئاهەنگی و چارەسەرەکان باشتر دەکات.

لە زوبێر، بەسرە، نوێنەرانی حکومەتی خۆجێیی و نیشتمانیی پەیوەندیدار، لەو پەیمانە کۆمەڵایەتییەی کە وەک دەرەنجامی گفتوگۆکەیاندا پێی گەیشتن، بەشداربوون. بەشداریکردنیان یارمەتیدەر بوو بۆ گونجاندنی کارە خۆجێیەکان لەگەڵ ئەولەویەتە نیشتمانییەکان. وەک رێکخەرەکەی گفتوگۆی زوبێر ئاماژەی پێدا: "بەشداریپێکردنی نوێنەرانی حکومەتی نیشتمانی کلیلی سەرکەوتنمان بوو. دڵنیایی دا کە کارە خۆجێییەکانمان لەگەڵ سیاسەتە نیشتمانییەکاندا گونجاون و پشتیوانیی پێویستمان هەیە."

ئاسۆی گەشەسەندووی سیاسەتی کەشوهەوا لە عێراق، تێڕوانینی بەنرخمان پێدەدات لەسەر ئەوەی کە چۆن چوارچێوە نیشتمانییەکان دەتوانن ببنە بنەمایەک بۆ گفتوگۆی فراوانتر و کاری هاوئاهەنگیی کەشوهەوا لەسەر ئاستە جیاوازەکان. کارنامەی "هەنگاوە نیشتمانییەکانی عێراق پەیوەست بە بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا" (مساهمات المحددة وطنيا للعراق بشأن تغير المناخ) (NDCs) ، لەگەڵ کاغەزی سەوزی دواتردا، رەنگدانەوەی پابەندییەکی رۆژ لەدوای رۆژ زیاترە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ مەترسییەکانی کەشوهەوا و کەمکردنەوەی دەرهاویشتەکانی، بەگوێرەی ئامانجە نێودەوڵەتییەکان. ئەم ستراتیژییانە ئاراستەی گرنگ بۆ سیاسەتەکان دادەنێن، لەوانە رێکخستنی لێدانی بیر، هاندانی سیستەمی باشی ئاودێری و سنووردانان بۆ بەکارهێنانی ئاو.

کاغەزی سەوز کە لەلایەن وەزارەتی ژینگەوە بە هاوکاریی دامەزراوە نیشتمانییەکانی دیکە و بە پشتیوانیی هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان داڕێژراوە، هەنگاوێکی گرنگە لە خستنەڕووی دیدگای درێژخایەنی عێراق بۆ کەشوهەوا. ئەولەوییەتە ستراتیژییەکانی خۆگونجاندن و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان دیاریدەکات و بنەمایەک بۆ داڕشتنی سیاسەت و پلاندانانی وەبەرهێنانی داهاتوو دادەنێت.

هاوکات پرۆسەکە گرنگیی زیاتر بەهێزکردنی پەیوەندیی نێوان ستراتیژییەکانی ئاستی نیشتمانی و پێداویستی، دیدگا و دیالۆگەکانی ئاستی خۆجێیی دەردەخات. دەرفەتێک هەیە بۆ قووڵکردنەوەی رەهەندەکانی جێبەجێکردن، بەهێزکردنی هاوئاهەنگی لەنێوان وەزارەتەکان و دروستکردنی رێڕەوی روونتر بۆ بەشداریی کۆمەڵگە خۆجێییەکان. بنیاتنانی میکانیزمی حوکمڕانیی گشتگیر، تۆکمەکردنی ئەرکی دامودەزگەکان و دڵنیابوونەوە لە سەرچاوەی دارایی بەردەوام، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گۆڕینی پابەندییە نیشتمانییەکانی کەشوهەوا بۆ کاری خۆجێیی سەرکەوتوو و کاریگەر.

ژنان رووبەڕووی لاوازیی زیاتر دەبنەوە بەهۆی نایەکسانی لە دەستگەیشتن بە سەرچاوەکان، رۆڵە رەگەزییە باوەکان (تەقلیدییەکان) و دەسەڵاتی سنوورداری بڕیاردان. بۆ نموونە، ژنان زۆرجار بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا، بە شێوەیەکی ناهاوسەنگ زیانیان بەردەکەوێت، بەتایبەتی ئەگەر بژێوییان بە کشتوکاڵ و رۆڵەکانی نێوماڵەوە بەسترابێتەوە. ئەو ئاستەنگە ئابووریانەی لە ئەنجامی کەشوهەواوە سەرهەڵدەدەن، دەتوانن ببنە هۆی زیادبوونی توندوتیژیی خێزانی، کە مەترسیی لەسەر ژنان زیاتر دەکات. سەرباری ئەوەش، ئاوارەبوونی پەیوەندیدار بە کەشوهەوا بە شێوەیەکی یەکجار زیاتر کاریگەری لەسەر ژنان هەیە تا پیاوان، چونکە سەقامگیرییان تێکدەدات و لە بابەتی پاکوخاوێنی و سەلامەتیی دەروونی و جەستەییدا زەحمەتی و ئاڵنگارییان بۆ دروست دەکات. لە لایەکی دیکەوە، رەنگە پیاوان رووبەڕووی زیادبوونی سەربازگەری و ململانێ ببنەوە، ئەمش وەک ئەنجامێکی راستەوخۆی کەمیی سەرچاوەکان و زیادبوونی گوشارە ئابوورییەکان. توانادارکردنی ژنان لە بڕیارداندا، پەرەپێدانی دەستگەیشتنیان بە سەرچاوەکان و دابینکردنی ئەو پێداویستییانەی تایبەتن بە رەگەزیانەوە، لە ستراتیژییەکانی خۆگونجاندندا زۆر گرنگن. بەشێک لەمە بریتییە لە دڵنیابوونەوە لەوەی دەنگی ژنان لە حوکمڕانیی خۆجێی و پلاندانانی خۆڕاگریی کەشوهەوادا ببیسترێت، هەروەها پێشکەشکردنی پشتیوانیی تایبەت بۆ ئەو دەستپێشخەریانەی تایبەتن بە ژنان و خۆگونجاندن و خۆڕاگریی کۆمەڵگە بەهێز دەکەن. جگە لەوەش، توێژەرانی بواری جێندەر بۆیان دەرکەوتووە کە (نا)یەکسانیی نێوان ژن و پیاو لە نزیکەوە بە ناسەقامگیری و ململانێوە بەستراوەتەوە: یەکێتیی نێودەوڵەتی بۆ پاراستنی سروشت (International Union for Conservation of Nature) نیشانیداوە کە ئەو وڵاتانەی رێژەی بەرزی نایەکسانیی نێوان ژن و پیاویان هەیە، زیاتر ئەگەری رووبەڕووبوونەوەی ناسەقامگیری، ململانێ و لاوازیی زیاتریان هەیە بەرامبەر کێشەکانی کەشوهەوا. بۆیە کێشەکانی نایەکسانیی نێوان ژن و پیاو رۆڵێکی سەرەکییان هەیە لە داڕشتنی سیاسەتی کاریگەردا بۆ خۆگونجاندن، کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان و چارەسەرکردنی ململانێ.

گەنجان لە کۆمەڵگە کشتوکاڵییەکاندا بە تایبەتی لە مەترسیی لەدەستدانی بژێوییاندان بەهۆی کاریگەرییەکانی کەشوهەوا، چونکە زۆرجار لەو کەرتانەدا کاردەکەن کە زۆر هەستیارن بە گۆڕانکارییە ژینگەییەکان، وەک کشتوکاڵ و کرێکاریی نافەرمی. ئەم گوشارە ئابوورییانە، لەگەڵ نەبوونی دەرفەتی جێگرەوەی پێویستدا، دەتوانن ببنە هۆی زیادبوونی کۆچ و ئاوارەبوون، چونکە گەنجان بەدوای بەدەستهێنانی سەقامگیری و بژێوی گونجاودا لە شوێنی دیکە دەگەڕێن. ئەم گۆڕانکارییە دیمۆگرافییە دەتوانێت پێکهاتەکانی کۆمەڵگە لاواز بکات و ببێتە هۆی لەدەستدانی میراتی کولتووری و یەکڕیزیی کۆمەڵایەتی. بۆ کەمکردنەوەی ئەم مەترسییانە، رەخساندنی هەلی کار، بەهێزکردنی سیستەمی پەروەردە و بەهێزکردنی رۆڵی گەنجان گەنجان لە هەوڵەکانی خۆگونجاندنی کەشوهەوا و بنیاتنانی خۆڕاگریدا، زۆر گرنگە. بەشداریی گەنجان نەک تەنها یارمەتیدەرە لە سوودوەرگرتن لە توانای شاراوەی داهێنەرانەیان، بەڵکو دڵنیایی لە بەردەوامیی درێژخایەنی کارەکانی کەشوهەواش دەدات.

چینە پەراوێزخراوەکان، لەوانە کەمینە نەتەوەییەکان و کەسانی خاوەن پێداویستیی تایبەت، زۆرجار رووبەڕووی پەراوێزخستن و جیاکاری دەبنەوە، کە ئەمەش لاوازییان بەرامبەر گۆڕانی کەشوهەوا زیاد دەکات. ئەم توێژانە رەنگە توانای دەستکەوتنی سەرچاوە، زانیاری و سیستەمی پشتیوانیی پێویست بۆ وەڵامدانەوەی ئاڵنگارییەکانی کەشوهەوایان کەمتر بێت. زۆر گرنگە کە پێداویستییە تایبەتەکانیان فەراهەم بکرێن و چالاکانە لە هەوڵەکانی خۆگونجاندن دا بەشدار بکرێن. ستراتیژییە گشتگیرەکان کە ئەولەوییەت دەدەن بە یەکسانی و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی، دەتوانن یارمەتیدەر بن لە کەمکردنەوەی لاوازی و پەرەپێدانی خۆڕاگری لەنێو دانیشتووانە زۆر زیانلێکەوتووەکاندا.

لەم قۆناغەدا، رێکخەر بە هاوبەشی لەگەڵ بەشداربوواندا یاسا بنەڕەتییەکانی دانوستاندنی رێزدارانە دادەنێت. پاشان هانی بەشداربووان دەدرێت کە دیدگا و پێداویستییەکانیان بخەنەڕوو. بۆ نموونە، لە گفتوگۆیەکی پەیوەست بە گۆڕانی کەشوهەوا و کێشە ژینگەییەکاندا، رەنگە بەشداربووان نیگەرانییەکانیان لەبارەی چۆنیەتیی کاریگەریی کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو لەسەر بژێوییان دەرببڕن. بۆ یارمەتیدان لە رێکخستنی گفتوگۆکە، دەکرێت ئامرازەکانی ئاسانکاری وەک کورتکردنەوەی گوتەکان و بە وێنە نیشاندانی کێشەکان (بۆ نموونە، بەکارهێنانی نەخشە بۆ دیاریکردنی سەرچاوەکانی ئاو یان ناوچە زیانلێکەوتووەکان بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا) بەکاربهێنرێن.

رەهەندێکی سەرەکیی ئەم قۆناغە داننانە بە هەست، نیگەرانی، ترس و پێداویستییە بنەڕەتییەکانی هەموو لایەنەکان و چارەسەرکردنیانە. لایەنی هەست و سۆز زۆرجار رۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە چۆنیەتیی مامەڵەکردنی خەڵک لەگەڵ یەکدی و کێشەکاندا، بۆیە تێگەیشتن لەم نیگەرانییە قووڵترانە دەتوانێت هاوسۆزی و متمانە دروست بکات. بۆ نموونە، لە گفتوگۆیەکی پەیوەست بە کەمئاوییدا، بەشداربووان دەتوانن سەردانێکی مەیدانی بۆ ئەو ناوچانە بکەن کە زۆرترین زیانیان بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە بەرکەوتووە بۆ ئەوەی ببینن چۆن کاریگەری لەسەر بژێویی کۆمەڵگەکان هەیە. رێکخەر دەتوانێت ئامرازی وەک پرسیاری کراوە و بازنەیی، داڕشتنەوەی قسەکان و دووبارەکردنەوەیان بەکاربهێنێت بۆ یارمەتیدانی بەشداربووان لە بیرکردنەوە لە دیدگای خۆیان و ئەوانی دیکە.

لەم قۆناغەدا، سەرنجەکە دەگۆڕێت بۆ بەدەستهێنانی چارەسەر، بە جەختکردنەوە لەسەر فەراهەمکردنی بوارێکی کراوە بۆ بیرکردنەوە و گەڵاڵەکردنی بیرۆکەکان (عصف الذهني). لەم قۆناغەدا، زۆر گرنگە کە زوو بژاردەکان هەڵنەسەنگێنرێن، چونکە ئامانج هاندانی بیرکردنەوەی داهێنەرانە و دروستکردنی کۆمەڵێک جێگرەوەی فراوانە. بۆ نموونە، لە پرۆسەکانی نێوەندگیری و گفتوگۆی پەیوەست بە کەمئاوییدا، بەشداربووان رەنگە بیر لە جێگرەوەکانی وەک سیستەمی ئاودێریی سەردەمیانە، پلانی خۆگونجاندن و میکانیزمی سکاڵاکردن بکەنەوە و گەڵاڵەی بیرۆکەکانی بۆ بکەن. ئامرازەکانی رێخستن وەک بیرکردنەوە و گەڵاڵەکردنی بیرۆکە و رێنوێنیکردنی بەشداربووان بۆ گەڕان بەدوای جێگرەوەکاندا بەبێ هەڵسەنگاندنی بەپەلە و دەستبەجێ، کلیلی ئەم قۆناغەن. بیروڕای شارەزایان دەتوانێت بە پێشکەشکردنی بژاردەی زیادە و لەسەر بنەمای زانیاری، یارمەتیی پرۆسەکە بدات.

لەم قۆناغەی کۆتاییەدا، سەرنجەکە دەچێتە سەر گفتوگۆکردن و هەڵسەنگاندنی ئەو بژاردانەی کە ئامادەکراون. پێش ئەم گفتوگۆیە، گرنگە لیستێک لە پێوەرەکان ئامادە بکرێت کە یارمەتیدەر دەبن لە هەڵسەنگاندنی کردەییبوون و کاریگەریی چارەسەرە پێشنیازکراوەکان. بۆ نموونە، لە پرۆسەی نێوان جووتیاران و دامودەزگە حکومییە خۆجێیەکاندا، رەنگە گرووپەکە چارەسەرە چاوەڕوانکراوەکان هەڵبسەنگێنێت، وەک ناساندنی ئەو بەروبوومانەی بەرگەی وشکەساڵی دەگرن، گونجاندنی خشتەی چاندن، یان دروستکردنی سیستەمی پاراستنی ئاو. دەکرێت پێوەرەکانی هەڵسەنگاندن هۆکارەکانی وەک تێچوو، ئاسانیی جێبەجێکردن، توانای زیادکردنی ئاسایشی خۆراک و سەقامگیریی ژینگەیی لەخۆبگرن. ئەم هەنگاوە بۆ پوختکردنەوەی جێگرەوەکان بۆ دەستنیشانکردنی گونجاوترین بژاردە زۆر گرنگە، بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە چارەسەرەکان کردەیین و بە شێوەیەکی فراوان لەلایەن بەشداربووانەوە قبووڵکراون.

بۆ نموونە، گفتوگۆی ئازاد بۆ ئەو گرووپە بچووکانە باشە کە هەڵوەستە لەسەر نیگەرانییەکانی کۆمەڵگە دەکەن، وەک کاریگەریی وشکەساڵی لەسەر بژێوی، چونکە ژینگە نافەرمییەکە هانیان دەدات ئەزموونی تایبەتی خۆیان بە شێوەیەکی کراوە هاوبەش بکەن، لەسەر بابەتێکی فراوان کە کاریگەری لەسەر هەمووان هەیە. مادام بابەتەکە ئەوەندە هەستیار نییە کە رێگر بێت لە بەشداربووان لە داننان بە دیدگای ئەوانی دیکەدا، ئەم جۆرە گفتوگۆیە دەتوانێت بوارێکی هاوبەش دروست بکات کە تێیدا تاکەکان لە رێگەی ئەزموونەکانیانەوە پێکەوە دەبەسترێنەوە و هەست بە هاندانی زیاتر دەکەن بۆ بەشداریکردن.

لە دۆخە ئاڵۆزترەکاندا، شێوازی رێکخراوی وەک گفتوگۆی خوول بە خوول (مناقشات دورية) دڵنیایی لە بیستنی هەموو دەنگەکان دەدات. بە رەخساندنی بوار بۆ هەر بەشداربووەک بۆ ئەوەی قسەی خۆی بکات، ئەمە دەتوانێت بە تایبەتی لەو گفتوگۆیانەدا سوودبەخش بێت کە گرژی دروست دەبێت، وەک لە نێوان کۆمەڵگە خانەخوێکان و ئەو خەڵکەی بەهۆی کەشوهەواوە ئاوارە بووە، کە یەکتری بە تێکدانکاری یان توندوتیژی تۆمەتبار دەکەن.

بە هەمان شێوە، گرووپی بچووکی لاوەکی (مجموعات فرعية صغيرة) هانی بیرکردنەوە و بیرۆکە گەڵاڵەکردن دەدەن و یارمەتیدەرن بۆ رێگریکردن لەوەی دەنگە زاڵەکان کۆنترۆڵی گفتوگۆکە بکەن، بەمەش قسەکردن بۆ هەندێک کەس ئاسانتر دەکات. ئەم گرووپانە هەروەها رێگە بە لێکۆڵینەوەی قووڵتر و چڕتر لە کێشە ئاڵۆزەکان دەدەن. بۆ نموونە، لە گفتوگۆیەکدا لەبارەی کەمئاوییەوە، گرووپی بچووکتر دەتوانن لێکۆڵینەوە لە چارەسەری دیاریکراو بکەن وەک باشترکردنی سیستەمی ئاودێری یان جێبەجێکردنی تەکنیکی کۆکردنەوەی ئاوی باران. گفتوگۆکردن لەسەر ئەم کێشە ئاڵۆزانە لە گرووپی بچووکی لاوەکیدا دەتوانێت ببێتە هۆی کۆمەڵێک چارەسەری فراوانتر و بەشداریی گشتگیرتر.

هەبوونی توانای گۆڕین و گونجاندن رۆڵێکی گرنگ لە رێکخستندا دەگێڕێت و رێگە بە رێکخەران دەدات لە ئاست سروشتی پرۆسەکانی دیالۆگ و نێوەندگیری و گۆڕانکارییەکانیاندا بن. دەکرێت باشتر بێت کە شێوازەکان بە گوێرەی پێداویستی یان تێبینی بەشداربووان بگونجێنرێن. ئەمە رەنگە گونجاندنی ئامراز، شێواز یان کارنامەکانی رێکخستن بەپێی پێویست لەخۆبگرێت بۆ پارێزگاریکردن لە بەشداری و بەدەستهێنانی ئەنجامە خوازراوەکان.

چالاکییەکانی تواناسازی، ئەو شارەزایی و زانیارییە بە بەشداربووان دەدەن کە پێویستیانە بۆ جێبەجێکردنی ئەنجامەکانی گفتوگۆ و خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخە گۆڕاوەکاندا. ئەم چالاکییانە دەکرێت لە شێوەی وۆرکشۆپی راهێنان، پێشکێشکردنی یارمەتیی تەکنیکی و لەیەک فێربوونی دوو بە دوودا بێت.

• لە کەلار، راهێنانی تواناسازی لەسەر داکۆکیکردن، نێوەندگیریی ململانێی کەشوهەوا و پلاندانان بۆ هەنگاو و رێکارەکان، پرۆسەی گفتوگۆکەی تەواوکرد. بەشداربووان شارەزایی پراکتیکییان بەدەستهێنا بۆ جێبەجێکردنی کارە رێککەوتن لەسەر کراوەکان و بوونە رۆڵگێڕی گۆڕانکاری لەناو کۆمەڵگەکانیاندا.

• لە تەلەعفەر، راهێنانی تواناسازی تیشکی خستە سەر نێوەندگیریی ململانێی کەشوهەوا و ئامرازەکانی بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان فەراهەم کردن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ گرژییەکانی پەیوەست بە کەشوهەوا. وەک رێکخەرەکەی تەلەعفەر روونیکردەوە: "راهێنانی تواناسازی بۆ توانادارکردنی کۆمەڵگە زۆر گرنگ بوو. بەشداربووان شارەزایی و ستراتیژیی پراکتیکی فێربوون کە دەتوانن بۆ گونجان لەگەڵ گرژی و ململانێکانی پەیوەست بە گۆڕانی کەشوهەوا بەکاریبهێنن."

• رێکخەران و شارەزایان هەروەها رایانگەیاند کە لەیەکدیفێربوونی دوو بە دوو و پشتیوانیی شارەزایان دڵنیایی دەدات کە رێککەوتنەکان بە شێوەیەکی کاریگەر مامەڵە لەگەڵ ململانێ دیاریکراوەکاندا دەکەن و کۆمەڵگەکان بۆ بەشداریکردن هاندەدەن و سوود لە شارەزایی جۆراوجۆر وەردەگرن.

چالاکییەکانی بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری پشتیوانیی فراوانتر بۆ ئەنجامەکانی گفتوگۆ دروست دەکەن و دڵنیایی دەدەن کە کۆمەڵگەی فراوانتر ئاگادارە و بەشدارە، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی متمانە و زیادکردنی هەستی خۆبەخاوەنزانین. ئەم چالاکییانە دەتوانن هەڵمەتی راگەیاندن، سەردانی مەیدانی، کۆبوونەوەی کۆمەڵانی خەڵک و پرۆسەی پلاندانان بە بەشداریی هەمە لایەن لەخۆبگرن.

• وەک رێکخەرەکەی زوبێر روونیکردەوە: "هەڵمەتەکانی بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانیی کۆمەڵگە زۆر گرنگ بوون. یارمەتیدەر بوون بۆ ئاگادارکردنەوەی کۆمەڵگەی فراوانتر لەبارەی گفتوگۆکەمانەوە."

• بە لەبەرچاوگرتنی زانیاریی هەڵەی بەربڵاو و نەبوونی هۆشیاری لەبارەی گۆڕانی کەشوهەوا، وەک لە چەندین شوێنی کارکردندا بینرا، کورتە فیلمێک بۆ چارەسەرکردنی کێشەی گرنگی گۆڕانی کەشوهەوا بەرهەمهێنرا. فیلمەکە وەک بانگەوازێکە بۆ کارکردن و هانی هاووڵاتیان دەدات کە زیاتر ئاگاداری بەکارهێنانی ئاو بن.

• وەک بەشێک لە پڕۆژەکە، ئێمە هەروەها سەردانی مەیدانیی هاوبەشمان بۆ کۆمەڵگەکانی سەرەوە و خوارەوەی رووبارەکە رێکخست بۆ ئەوەی بتوانن تێگەیشتنێکی هاوبەشیان لەبارەی کاریگەریی هاوبەشیکردنی ئاوەوە هەبێت.

چالاکییەکانی نۆژەنکردنەوە دەتوانن زۆر گرنگ بن بۆ چارەسەرکردنی پێداویستییە دەستبەجێ و بەپەلەکانی کۆمەڵگەکان بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ کەشوهەوا و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکان. ئەم چالاکییانە دەتوانن پەرەپێدانی ژێرخان، هاوکاریی تەکنیکی لە سیستەمی بەڕێوەبردنی ئاو و ئاوەدانکردنەوە لەخۆبگرن.

• لە حەویجە، بەڕێوەبەرایەتیی ئاو پشتیوانیی تەکنیکی پێشکەش کرد بۆ چاککردنەوەی پەمپەکانی وێستگەیەکی ئاو و پەمپێکی ژێر ئاوی بیر (غطاسة) ئامادە کرد و بە تۆڕی ئاوەوە بەستییەوە. ئەم دەستپێشخەرییە بە هاوبەشی لەکاتی کاری گفتوگۆکەدا دانرا. پەمپی ئاوەکە ئێستا خزمەتی کۆمەڵگەیەکی 7000 کەسی دەکات و ئاوی بۆ دوورترین گوند دابین کردووە، کە پێشتر بەهۆی لاوازیی تەوژمی ئاو و کێشەی چاککردنەوەوە، ئاوی پێ نەدەگەیشت.

بەشداریکردنی هەمەلایەنە: جێبەجێکردنی ئەوا دەستپێشخەرییانەی بە شێوازی بەشداریکردنی هەمەلایەنەی کۆمەڵگەوە دانراون، هەستێکی بەهێزتری خاوەندارێتی و پابەندبوون بە ئەنجامەکانی پرۆسەکانی گفتوگۆ دروست دەکات. هەروەها دەرفەت بۆ هاوکاری لە نێوان ئەندامانی کۆمەڵگە، دەسەڵاتە خۆجێیەکان و رێکخراوە ناحکومییە چالاکەکان لە ئاستی خۆجێییدا دروست دەکات. بەشداریی گشتگیری لایەنە پەیوەندیدارەکان، لەوانە ئاژانسە حکومییەکان، سەرکردەکانی کۆمەڵگە، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و کۆمەڵگە زیانلێکەوتووەکان، یارمەتیدەرە بۆ بنیاتنانی متمانە، بەهێزکردنی دەنگە جیاوازەکان و زیادکردنی شەرعییەتی دەستپێشخەرییەکە.

بۆ نموونە، بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی حەویجە پشتیوانیی تەکنیکی پێشکەش کرد بۆ چاککردنەوەی پەمپەکانی وێستگەیەکی ئاوی خۆجێی، پەمپێکی بیری ژێرئاوی ئامادە کرد و بە تۆڕەکەوە بەستییەوە. ئەم دەستپێشخەریی چاککردنەوەیە لەکاتی پرۆسەی دیالۆگەکەدا دەستنیشانکرا و پەرەی پێدرا، کە دڵنیایی لە دابینکردنی ئاوی بەردەوام بۆ گوندە جیاوازەکان دا. شێوازە گشتگیرەکە، کە نوێنەرانی حکومەت، سەرکردەکانی کۆمەڵگە و لایەنە خۆجێیەکانی لەخۆگرتبوو، پشتیوانیی فراوانی بۆ دەستپێشخەرییەکە دروست کرد. بە دیاریکردنی بەڕێوەبەرایەتیی ئاو وەک ئاژانسی جێبەجێکار، دەستپێشخەرییەکە خاوەندارێتیی خۆجێیی دروست کرد و هاوئاهەنگیی نێوان بەڕێوەبەرایەتی، شارەوانی و قایمقامی باشتر کرد. بەشداریی قایمقام ئاسانکاریی بۆ گفتوگۆ لە نێوان بەشە جیاوازەکاندا کرد و سەرچاوەکانی بۆ چارەسەرکردنی کێشە سەرەکییەکان کۆکردەوە. لە ئەنجامدا، پەمپی ئاوەکە ئێستا خزمەتی 7000 کەس دەکات و ئاو بۆ دوا گوندی ناوچەکە دابین دەکات، کە پێشتر بەهۆی لاوازیی تەوژمی ئاو و خراپیی چاککردنەوەوە، ئاوی پێ نەدەگەیشت. وەک رێکخەرەکەی حەویجە روونیکردەوە: "بەشداریپێکردنی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان کلیلی سەرکەوتنمان بوو. یارمەتیدەر بوو بۆ بنیاتنانی متمانە، دڵنیایی دا کە هەموو دەنگەکان دەبیسترێن و شەرعییەتی شێوازی گفتوگۆکەی زیادکرد."

توانای گۆڕین و گونجاندن: بە هەبوونی توانای گۆڕین و گونجاندن و دەستکاریکردنی پلانەکان، ئەو کۆمەڵگانەی کە لە پرۆسەکانی گفتوگۆ و نێوەندگیریدا بەشدارن، دەتوانن باشتر دەستپێشخەرییە کردارییەکان دەستنیشان بکەن و ئەولەوییەتیان پێبدەن، وەک پڕۆژەی بچووکی نۆژەنکردنەوە، کە پشتیوانی لە جێبەجێکردنی هەندێک ئەنجامی رێککەوتنی نێوەندگیری دەکەن. ئەم شێوازە هەروەها یارمەتیدەرە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە ئەم دەستپێشخەرییانە بە وەڵامدەرەوەی ئەولەوییەتە خۆجێیەکان دەمێننەوە.

بۆ نموونە، تەرخانکردنی سەرچاوە یان رەخساندنی دەرفەت بۆ پێکەوەکارکردن لەگەڵ ئەوانی دیکە، دەتوانێت ببێتە یارمەتیدەرێک بۆ کاری بەدواداچوون، بەبێ ئەوەی پێشوەختە چۆنیەتی کارەکە دیاریبکرێت. ئەمە توانای ئەوە بە کۆمەڵگەکان دەدات، لەسەر بنەمای پێداویستییە تایبەتەکانیان دەستپێشخەرییەکان دابنێن، جا پێوداویستییەکان چ ئەنجامدانی راهێنانی داکۆکیکردن بێت لەسەر بەندە رێککەوتن لەسەر کراوەکان، یان چارەسەرکردنی ئاڵنگارییە تەکنیکی یان ژێرخانییەکان بێت، یانیش بەردەستکردنی تۆوی نوێی کشتوکاڵی بێت وەک بەشێک لە کاروباری بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا. ئەگەر رێگە بە کۆمەڵگەی خۆجێیی بدرێت بە خۆی سەرنج و تەوەری دەستپێشخەرییەکان دیاری بکات، ئەوا دەستپێشخەرییەکە گونجاوتر و زیاتر لەگەڵ ئەولەوییەتەکانی کۆمەڵگەدا دەڕوات.

خۆگونجاندن و هەبوونی زانیاریی لەسەر دۆخەکە: خۆگونجاندن رێگە بە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەدات وەڵامی بارودۆخە گۆڕاوەکان و ئەو زانیارییە نوێیانەدا بگونجێنن کە لە کاتی پرۆسەکانی گفتوگۆ و نێوەندگیریدا وەرگیراون. ئەمە یارمەتیدەرە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە دەستپێشخەرییەکان بەردەوام سودیان دەبێت و لە ئاست دۆخی خوازراودا دەمێننەوە و بە شێوەیەکی کاریگەر وەڵامی پێداویستییە گۆڕاوەکان، پێودانکی ململانێ و پلانەکانی کەشوهەوا دەدەنەوە. تێگەیشتن لەو دۆخە دیاریکراوەی کە دەستپێشخەرییەکە تێدا جێبەجێ دەکرێت، یارمەتیدەرە بۆ دوورکەوتنەوە لە لێکەوتە نەخوازراوەکان کە دەتوانن گرژییەکان دووبارە هەڵبگیرسێننەوە یان لاوازییەکان زیاتر بکەن. بۆ نموونە، تەنانەت کاتێک چالاکییەکان لە گفتوگۆدا رێککەوتنیان لەسەر دەکرێت، رەنگە هێشتا جێبەجێکردنیان پێویستی بە هەڵسەنگاندنی زیاتر هەبێت بۆ دڵنیابوونەوە لە شێوازێک کە ململانێکە لەبەرچاو بگرێت.

بۆ نموونە، لە کەلار، دروستکردنی بیرێک کە ئاوی ژێرزەوی بۆ 98 خێزان لە دوو گونددا دابین دەکات، پێویستی بە هاوئاهەنگیی بەردەوام لەگەڵ دەسەڵاتداران و بەڕێوەبەرایەتییە پەیوەندیدارەکاندا هەبوو. وەک رێکخەرەکەی کەلار روونیکردەوە: "توانای گۆڕین و خۆگونجاندن بۆ سەرکەوتنی دەستپێشخەرییەکەمان زۆر گرنگ بوون. هاوئاهەنگیی بەردەوام رێگەی پێداین گونجاندنی پێویست بکەین و دڵنیابینەوە لەوەی دەستپێشخەرییەکەمان بە پێویست و کاریگەر دەمێنێتەوە."

• دەکرێت کۆدەنگی لەسەر رێککەوتنێک بە شێوازێکی چالاک بەدەستبهێنرێت ئەگەر رێکخەر پرسیار لە بەشداربووان بکات کە ئایا چارەسەرێکی پێشنیازکراو رازین. هەمووان دەتوانن بە زارەکی یان بە بەرزکردنەوەی دەست رەزامەندی نیشان بدەن. هەروەها دەکرێت بە بێدەنگبوونیش بەدەستبهێنرێت. بەو واتایەی کە ئەگەر هیچ کەسێک رەتی نەکاتەوە، ئەوا رێککەوتن بەدەستهاوە. ئەمە دەتوانێت رێگەیەکی بەهێز بێت بۆ دووبارە داڕشتنەوەی رێککەوتن چونکە هەندێک لایەن، لەبەر هۆکاری سیاسی یان پاراستنی روومەتەوە، رەنگە نەتوانن چالاکانە بەشداربن.

• لە زۆر حاڵەتدا، رێککەوتنەکان لە رووی یاساییەوە پابەندکەر نین. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەگەر کۆمەڵگەکان هەستێکی بەهێزی خۆ بە خاوەن زانینیان هەبێت بۆ رێککەوتنەکان، ئەوا مانەوەی رێککەوتنەکان و پابەندبوونی کۆمەڵگەکان لە دوای پرۆسەی نێوەندگیریشەوە، مسۆگەر دەبێت. زۆر گرنگە دڵنیابینەوە کە رێککەوتنەکان لەگەڵ بنەما دەستوورییەکاندا دەگونجێن و لە رووی یاساییەوە بەهێزن بۆ ئەوەی توانای مانەوەی زیاتریان هەبێت.

• رێککەوتنەکان چوارچێوەیەک بۆ لایەنەکان دابین دەکەن بۆ پابەندبوون بە کارە سەرەکییەکان، بەها هاوبەشەکان و میکانیزمەکان.

• بە کارکردن لەسەر ئەم چوارچێوەیە، پلانی کار و هەنگاوەکان یارمەتیدەرن بۆ گۆڕینی ئامانجەکانی پرۆسەکانی نێوەندگیری و گفتوگۆ بۆ هەندێ هەنگاوی کردارەکی. لەکاتێکدا رێککەوتنەکان پابەندی یان تێگەیشتنی هاوبەشی بەدەستهاتوو دیاریدەکەن ("چی بڕیاری لێدراوە")، پلانی کار یان هەنگاوەکان دەیانکەنە ئەرکی کردارەکی، خشتەی کاتی، بەرپرسیارێتی و پێداویستیی سەرچاوە (تیشک دەخەنە سەر "چۆن"). بۆ نموونە، دەکرێت رێککەوتنێک پابەندییەکانی هەر لایەنێک بۆ هاوبەشیکردنی دادپەروەرانەی ئاو دیاری بکات، لەکاتێکدا پلانی کار هەنگاوە کردارییەکانی وەک خشتەدانانی دابەشکردن، دیاریکردنی رۆڵی چاودێر و دانانی میکانیزمی تێبینیەکان، دیاری بات. بەم شێوەیە پلانی کار و هەنگاوکان دڵنیایی دەدەن لەوەی رێککەوتنەکان بە شێوەیەکی کاریگەر جێبەجێ بکەن.

• تێکەڵکردنی ستراتیژیی شیاوی گونجاندن لە رێککەوتنەکاندا، توانای پێویستی گۆڕین و گونجاندن بۆ وەڵامدانەوەی کاریگەرییەکانی داهاتووی کەشوهەوا و دڵنیابوونەوە لە بەردەوامیی دەرەنجامەکان و بەهێزکردنی خۆڕاگری دابین دەکات. ئەمە پلاندانانی شیاوی گۆڕین و گونجاندن، چاودێریی بەردەوام و توانای گونجاندنی کارەکان لەگەڵ گۆڕانی بارودۆخدا دەگرێتەوە. بۆ نموونە، لە پرۆسەی گفتوگۆدا لەسەر بەڕێوەبردنی ئاو، دەکرێت کۆمەڵگەکان لەسەر گونجاندنی خشتەکانی هاوبەشیکردنی ئاو لەسەر بنەمای داتای راستەوخۆی بارانبارین رێکبکەون، کە رێگەیان پێدەدات لەگەڵ نەخشە گۆڕاوەکانی کەشوهەوا بگونجێن. ئەو ستراتیژانەی کە توانای گۆڕین و گونجاندنیان هەیە، رەچاوی گۆڕانی کەشوهەوا دەکەن و جەخت لەسەر فێربوونی بەردەوام و خۆگونجاندن دەکەنەوە.

لە حەویجە، کەرکووک، بەشداربووان بە سەرکەوتوویی گەیشتنە رێککەوتنێک لەسەر کار و هەنگاوەکانی هاوبەشیکردنی ئاو، کە یارمەتیدەر بوو بۆ کەمکردنەوەی ململانێکان لەسەر سەرچاوەکانی ئاو و چوارچێوەیەکی هاوکاریی بۆ بەڕێوەبردنی کەمئاوی دامەزراند: "رێککەوتنی هاوبەشیکردنی ئاو ئەنجامێکی گرنگ بوو. پابەندییەکانی لایەنە پەیوەندیدارە جیاوازەکانی بە فەرمی کرد و چوارچێوەیەکی روونی بۆ پێکەوەکارکردن دابین کرد." لە رێککەوتنی حەویجەدا، کۆمەڵگە پابەند بوو بە چەند کارێکی سەرەکی، لەوانە نەهێشتنی سەرپێچییەکانی ئاو، چارەسەرکردنی کێشەکانی بەکارهێنانی ئاو و کێشەکانی دیکەی کۆمەڵگە بە رێگەی ئاشتیانە، پەنابردن بۆ رێکاری یاسایی تەنها ئەگەر چارەسەرە ئاشتیانەکان ئەستەم بوون، وەگەڕخستنی میکانیزمێک بۆ گەیاندنی گلەییەکان، پابەندبوون بە فڕێدانی دروستی پاشماوە، هاوئاهەنگیکردنی دابەشکردنی ئاو و پێکهێنانی لیژنەیەکی چاودێری. لە هەنگاوی دواتردا، رێککەوتنەکە لە مەراسیمێکی واژۆکردنی گشتیدا بە فەرمی کرا کە لایەنە پەیوەندیدارە سەرەکییەکان ئامادەی بوون، لەوانە دەسەڵاتە خۆجێیەکان، نوێنەرانی کۆمەڵگە و هۆزەکان و ئەندامانی کۆمەڵگەی فراوانتر. ئەگەرچی لە رووی یاساییەوە پابەندکەر نییە، گرنگیی ئەم رێککەوتنە لە سروشتی نوێنەرایەتییەکەیدایە، کۆکردنەوەی هەموو لایەنە ناکۆکەکان بۆ ئەوەی بە هاوبەشی بەرپرسیارێتییە تایبەتەکانی خۆیان کە لە پرۆسەی نێوەندگیرییەوە سەرچاوەیان گرتووە، دیاری بکەن و قبووڵی بکەن.

ە زوبێر، بەسرە، پرۆسەی گفتوگۆکە پەیمانێکی کۆمەڵایەتی لێکەوتەوە کە تێیدا لایەنەکان پابەندبوون بە پەرەپێدانی یەکڕیزیی کۆمەڵایەتی و راسپاردەیان لەبارەی گۆڕانی کەشوهەواوە دانان. لەسەر بنەمای ئەوە، پلانێک داڕێژرا بۆ چارەسەرکردنی بۆ ئەو نیگەرانییانەی لە کاتی گفتوگۆدا وروژێنرابوون. پلانەکە رێکاری وەک باشترکردنی ئامادەیی ئەمنی لە شوێنە دەستنیشانکراوەکان و بەهێزکردنی یەکڕیزیی کۆمەڵایەتیی نێوان کۆمەڵگەکان لە هەندێک لە قوتابخانەکاندا لەخۆگرتبوو. بەپێی رێکخەرەکەی زوبێر: "پلانی کارەکە بۆ جێبەجێکردنی چارەسەرە رێککەوتن لەسەر کراوەکان زۆر گرنگ بوو. نەخشەڕێگایەکی روونی دابین کرد و یارمەتیدەر بوو بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە هەمووان لەسەر یەک هێڵ بن."

لە تەلەعفەر، پرۆسەی گفتوگۆکە پەرەپێدانی ستراتیژییەکی خۆگونجێنەری بەڕێوەبردنی ئاوی لەخۆگرتبوو کە لەسەر بنەمای بەردەستبوونی ئاوی وەرزی و بارودۆخی گۆڕاوی کەشوهەوا، رێگە بە گونجاندن دەدات. رێکخەرەکەی تەلەعفەر روونیکردەوە: "ستراتیژیی خۆگونجێنەری بەڕێوەبردنی ئاو بۆ ئەوە داڕێژرا بوو کە شیاوی گۆڕانکاری و گونجاندن بێت و لە ئاستی بارودۆخ و پێداویستییەکاندا بێت. هەروەها رێگەی بە کۆمەڵگە دا هەنگاوەکانیان بە گوێرەی دۆخی هەنووکەیی و بە پشتبەستن بە زانیاریی نوێ بگونجێنن."

ئامانج لێی تۆمارکردنی هەموو ئەنجامەکانە، تەنانەت ئەوانەش کە لە دەرەوەی مەودای بیرکردنەوەی پرۆژەکەدان، هەروەها چاودێریکردنی بەردەوامی کاریگەریی پرۆژەکەیە بە مەبەستی باشترکردنی بەردەوام. بە تۆمارکردنی ئەنجامە چاوەڕوانکراو و چاوەڕواننەکراوەکان، "چنینەوەی ئەنجامەکان" یارمەتیمان دەدات کە بە تێپەڕبوونی کات شێوازی کارکردنمان وردتر بکەینەوە و هەر لێکەوتەیەکی نەرێنی کە پێویستی بە چارەسەر بێت، دەستنیشانی بکەین. دواتر دەتوانرێت راگەیاندنی ئامانجەکان، بە بەراوردکردن لەگەڵ ئامانج و چالاکییەکانی پرۆسەکە و کاریگەرییە راستەوخۆ، مامناوەند و درێژخایەنەکانی (کاریگەرییەکانی پلە یەک، دوو و سێ) شیکارییان بۆ بکرێت.

نموونەی 1: بەشداربوویەک لە دانیشتنی گفتوگۆی زوبێر، گۆڕانی کەشوهەوای بە هۆکارێکی سەرەکیی ئاوارەبوون و کۆچکردن دانا. ئەمە بووە دەروازەیەک بۆ گفتوگۆکردن لەسەر گۆڕانی کەشوهەوا وەک فاکتەرێک لە ململانێکاندا، کە لە بەرامبەردا بووە هۆی کەمکردنەوەی تۆمەتبارکردنی یەکدی لەنێوان ئاوارەکان و کۆمەڵگە خانەخوێکاندا. [پلەی یەکەم – لێکتێگەیشتنی هاوبەش].

نموونەی 2: موختارەکان لە کەلار و نوێنەرانی فەرمانگە حکومییەکان، پەیوەندییان لەگەڵ هاوتاکانی خۆیان دامەزراند و دەروازەی پەیوەندییان لەرێگەی وەتسئەپەوە کردەوە، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی هاوبەش چارەسەری کێشەی کەمئاوی بکەن. [پلەی دووەم – گۆڕانکاری لە پراکتیزەکان؛ هاوئاهەنگی].

نموونەی 3: دەسەڵاتدارانی خۆجێی لە حەویجە، لە شوباتی 2023 هەڵمەتێکیان دەستپێکرد بۆ لابردنی ئەو سەرپێچیانەی لە کەناڵێکی ئاویدا کرابوون و بۆ پاراستنی سەرچاوە ئاوییە خۆجێییەکان. ئەمە هەنگاوی یەکەمە بەرەو گفتوگۆ و دروستکردنی متمانە لەنێوان کۆمەڵگە خۆجێییەکان و دەسەڵاتدارانی خۆجێیی لەسەر رێککەوتنێک بۆ دابەشکردنی ئاو [پلەی سێیەم – ئەنجامی کردەیی لە ڕاستیدا)لەسەر ئەرزی واقیع(].

• تا چەند دڵنیایت کە کۆمەڵگەکەت دەتوانێت خۆی لەگەڵ ئاڵنگارییەکانی داهاتووی پەیوەست بە کەشوهەوا بگونجێنێت، وەک وشکەساڵی یان لافاو؟ (1: هیچ دڵنیا نیم؛ 10: زۆر دڵنیام)

• تا چەند لەگەڵ ئەم قسەیەدایت: "کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، وەک وشکەساڵی، لافاو و خۆڵبارین، هەڕەشەن بۆ سەر کۆمەڵگەکەمان"؟ (1: هیچ؛ 10: تا رادەیەکی زۆر)

• تا چەند دڵنیایت لە تێگەیشتنت لە پەیوەندییەکانی نێوان گۆڕانی کەشوهەوا، ململانێ، ئاشتی و ئاسایش؟ (1: هیچ دڵنیا نیم؛ 10: زۆر دڵنیام)

• چەندە متمانەت بە توانای خۆت هەیە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر بابەت و ململانێی پەیوەست بە کەشوهەوا/ژینگە؟ (1: هیچ دڵنیا نیم؛ 10: زۆر دڵنیام)

• لە تەلەعفەر، متمانەی بەشداربووان بە توانای خۆیان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ململانێی پەیوەست بە کەشوهەوا، لە 7.1ـەوە بۆ 8.4 بەرزبووەوە، واتە بە رێژەی 18.3٪ زیادیکردووە.

• لە کەلار، بەشداربووان تێگەیشتنێکی باشتریان بۆ پەیوەندییەکانی نێوان گۆڕانی کەشوهەوا، ململانێ، ئاشتی و ئاسایش نیشاندا، کە تێکڕای هەڵسەنگاندنیان لە 6.8ـەوە بۆ 8.6 بەرزبووەوە، واتە بە رێژەی 26.47٪ زیادیکردووە. هەروەها، متمانەیان بە توانای خۆیان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر بابەت و ململانێی بە کەشوهەوا و ژینگە، لە 5.6ـەوە بۆ 8.4 بەرزبووەوە، کە ئەمەش زیادبوونێکی 50٪ـییە.

• لە حەویجە، راهێنانەکە بووە هۆی زیادبوونی تێگەیشتنی بەشداربووان لە پەیوەندیی نێوان کەشوهەوا و ململانێ، لە تێکڕای 6.5ـەوە بۆ 7.8، کە نیشانیدەدات تێگەیشتنیان 20٪ زیادبووە. هەروەها، راهێنانەکە بووە هۆی زیادبوونی متمانەی بەشداربووان بە توانای خۆیان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئەو بابەتانەی پەیوەستن بە کەشوهەوا و ژینگە، لە تێکڕای 7.1ـەوە بۆ 8.2، واتە 15.49٪ متمانەیان زیاد بووە.

شێوازە چەندایەتییەکە و خودی راپرسییەکە پشت بە خۆهەڵسەنگاندن (تقييـم ذاتي) دەبەستێت، کە ئەمەش بوار بۆ لایەنداریکردن یان لێکدانەوەی نابابەتیانە دەهێڵێتەوە. لە ئەنجامدا، ئەنجامەکانی راپرسییەکە هەندێکجار زیادبوونێکی بەرچاویان نیشان نەدەدا، یان تەنانەت ئاماژەیان بە دابەزین دەکرد لە ئاستی متمانە و تواناکاندا. بەڵام مەرج نییە ئەمە بە واتەی ئەوە بێت کە راهێنانەکە سەرکەوتوو نەبووە. دانانی چەند پرسیارێکی کراوە لە راپرسییەکەدا لەوانەیە یارمەتیدەر بێت بۆ دەستنیشانکردنی رەوتەکانی و زانینی ئاراستەکان، تەنانەت ئەگەر داتا چەندایەتییەکانیش ئەنجامێکی ماناداریان نەبێت. بۆ نموونە، لە کاتی بەراوردکردنی ئەنجامەکانی پێش و دوای راپرسییەکە، بەشداربووان تێگەیشتنێکی جێگیریان بۆ پەیوەندیی نێوان گۆڕانی کەشوهەوا، ململانێ، ئاشتی و ئاسایش نیشاندا، بە رێژەی نەگۆڕی 6.4 پێش و دوای راهێنانەکە، لە کاتێکدا ئامادەییان بۆ هەوڵەکانی داکۆکیکاری بە 9.0 وەک خۆی مایەوە. بەڵام کاتێک سەیری وەڵامی پرسیارەکان دەکەین سەبارەت بەوەی کە گفتوگۆ و نێوەندگیری لەسەر گۆڕانی کەشوهەوا و ژینگە چۆن دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گۆڕینی ململانێکان، هەروەها ئایا هەموو خەڵک بە یەکسانی کاریگەریی گۆڕانی کەشوهەوایان لەسەرە، چەند ئاراستەیەک لە ئەنجامەکانی دوای راپرسییەکەدا دەردەکەون. وەڵامەکان: 1) تۆختر و وردترن، 2) وردەکاری یان نموونەی زیاتر دەخەنەڕوو، 3) وەڵامیان تێدایە کە پێشتر نەدرابوون. ئەمە ئەوە دەگەیێنێت، هەرچەندە ئەنجامە چەندایەتییەکان — کە لەسەر بنەمای خۆهەڵسەنگاندن و تێڕوانینی بەشداربووانە — گۆڕانکارییەکی بەرچاویان نیشان نەدا، بەتایبەتی سەبارەت بە ئاستی متمانە بۆ بەشداریکردن لە داکۆکیکاری و تێگەیشتن لە پەیوەندیی نێوان کەشوهەوا و ئاسایش، بەڵام وەڵامە چۆنایەتییەکان ئاماژەن بۆ تێگەیشتنێکی قووڵتر و شارەزاییەکی زیاتر.